Leestijd: 5 minuten
Afgelopen juni gingen wij een samenwerking aan met Stichting Openbaar Primair Onderwijs (OPO) Hof van Twente om acht basisscholen van Stichting OPO in de gemeente Hof van Twente te verduurzamen. Met een lening van één miljoen euro vanuit het fonds verduurzamen de scholen in een periode van twee jaar hun gebouwen. Ruim een half jaar verder spreken wij met directeur-bestuurder Jasper Kok over de voortgang van dit bijzondere project.
Waarom verduurzamen?
We zijn allereerst benieuwd hoe het idee om de scholen te verduurzamen ontstaan is. Kok vertelt: “Ik ben bij dit bestuur begonnen in december 2018, en een van de eerste dingen waar je dan naar kijkt zijn de financiën. Ik was erg verbaasd om te zien dat de scholen zoveel uitgaven aan gas en elektriciteit. Een behoorlijke kostenpost. Toen dacht ik: De rente is zo laag, kunnen we geen goede financiering krijgen voor een oplossing om de energiekosten omlaag te krijgen?” Een bestuurlijke en ook heel praktische reden, echter dat blijkt niet de grootste motivatie. Juist het ideaal om een duurzame bijdrage te leveren aan de mindset van de toekomstige volwassenen dreef Kok om dit plan ook door te zetten. Hij zegt hierover: “Iedereen heeft tegenwoordig de mond vol over verduurzamen, maar wie gaat het ook echt doen? Ik vind het belangrijk dat de in totaal ruim 1000 leerlingen van onze scholen elke dag in aanraking komen met verduurzaming. Via zonnepanelen, via een laadpaal, via de ledverlichting, zo wordt verduurzaming vanzelfsprekend. En zo zou het ook verder de maatschappij in moeten gaan. Als schoolbestuurder kan ik op deze manier een steentje bijdragen in het opvoeden van de volgende generatie.”
Doorrekenen en financieren
Een mooi en nobel streven, maar hoe kom je van ideaal naar de praktijk? Voor Kok was het best een zoektocht, maar hij startte met twee belangrijke zaken, het doorrekenen en de financiering. Kok: “Allereerst heb ik contact gezocht met een engineeringbedrijf (Enervisie), om de verschillende situaties te laten doorrekenen voor ons. We waren vanwege de hoge energiekosten immers op zoek naar welke maatregelen de meeste besparing en verduurzaming op zouden leveren. Toen we dat bedrijf gevonden hadden kwam de volgende stap, hoe gaan we dit financieren?” En dat bleek nog niet zo eenduidig en makkelijk. Kok vervolgt: “We zijn gestart bij Schatkistbankieren. Maar hier konden we geen lening krijgen, omdat de scholen in de gemeente (Hof van Twente) niet volledig doorgedecentraliseerd zijn, dit is trouwens maar bij enkele primair onderwijs schoolbesturen het geval. De gemeente is verantwoordelijk voor nieuwbouw, maar de schoolbesturen zijn sinds 2015 zelf verantwoordelijk voor het onderhoud en voor verduurzaming van de scholen. Daarna hebben we contact gezocht met de gemeente, maar dat bleek te lastig om daar een garantstelling voor financiering bij de BNG te krijgen. En toen werd ik getipt door de een energiecoach bij de gemeente dat de provincie Overijssel hier een prachtig initiatief voor had.” Dat initiatief bleek Energiefonds Overijssel te zijn, waar het verduurzamen van dit maatschappelijk vastgoed uitstekend in de doelstelling paste.
Verduurzaming voor alle scholen
Inmiddels is het project ruim een half jaar verder en is de verduurzaming van de verschillende scholen in volle gang. Ook dat bleek geen ‘one-size-fits-all’ traject te zijn. Kok vertelt hierover: “Van de 8 scholen zijn er 4 die minder dan 50 leerlingen hebben. Dit zijn echte buurtschapsscholen, met een sociale functie voor en een behoorlijke impact op het buurtschap. Natuurlijk was er discussie over wat daarmee moet gebeuren. Want je vraagt je af of dat wel rendabel is. Maar de sociale component is ook ontzettend belangrijk. We hebben ervoor gekozen om hen ook mee te nemen in deze verduurzamingsslag om ook daar de kosten omlaag te brengen. Natuurlijk zit daar een risico aan. Maar we wilden verduurzaming voor al onze scholen en leerlingen.” Op het moment van interviewen zijn de grootste twee projecten bijna klaar, liggen er twee aanbestedingen voor een grotere en een kleinere school en worden de hele kleine scholen als groep aanbesteed. Ook vinden er gesprekken plaats met de buurtschappen om waar mogelijk samen te investeren. Kok verwacht dat over een jaar alle scholen verduurzaamd zijn.
Scholen verduurzamen is maatwerk
Voor het fonds was dit project ook bijzonder omdat dit de eerste keer was dat we maatschappelijk bedrijfsvastgoed financierden wat niet bestond uit één gebouw. Welke maatregelen zijn er getroffen juist omdat dit scholen waren? Week dat af van wat er normaliter bij verduurzaming van vastgoed gedaan wordt? Zo was er veel te doen de afgelopen jaren over de luchtkwaliteit in scholen, een discussie die mede door de Covid-19-pandemie nog een extra slinger kreeg. Kok lacht een beetje als we hem hiernaar vragen. “Ja, manieren om de luchtkwaliteit te verbeteren, dat geldt niet als verduurzamingsmaatregel. Dat is iets wat mij wel verbaasd heeft in de discussie over duurzaamheid. Omdat de machines die dit regelen niet energiezuinig zijn. Maar, het is wel goed voor de volksgezondheid. Wat ik geleerd heb is dat het begrip duurzaam vrij interpretabel is. Maar we nemen de ventilatie ondanks dat mee op een aantal scholen.” Het laat zien dat met 8 verschillende gebouwen dit project echt om maatwerk vraagt. Kok: “Ja, we hebben echt maatwerk gedaan, want we hebben een gloednieuwe school waar we echt integraal konden investeren in de duurzaamheid, bij twee andere scholen komt er een warmtepomp. Per schoolgebouw kijken we wat er nodig is, wat we kunnen doen en ook wat het meeste opbrengst heeft. Daarnaast is de zichtbaarheid ook belangrijk, de leerlingen en hun ouders moeten ook meekrijgen wat het doet. Dus komen er op elk gebouw zonnepanelen en verbeteren we op iedere school isolatie en installeren we ledverlichting. Rendement en zichtbaarheid zijn echt leidend geweest in dit project.”
Constructieve en positieve samenwerking
We vragen Kok naar de voorbeeldfunctie van zijn project. Zou deze werkwijze ook een optie zijn voor andere gebouwen of kantoren met een maatschappelijke functie, en een voorbeeld van hoe dit proces aan te pakken? Kok knikt instemmend: “Ja absoluut. Ik denk dat het zeer interessant is voor andere scholen om de berekening te doen. Maar ik denk wel dat het zaak is om de verschillende partijen eerst gelijkgestemd te krijgen hierover. Niet meer alleen maar roepen dat we willen verduurzamen maar ook de koe bij de horens vatten over hoe dit te financieren.” Voor Kok en zijn bestuur was het pionieren en dat was niet altijd even makkelijk. “Het is voor ons wel echt een enorme zoektocht geweest, van aankloppen bij partijen die allemaal van goede wil zijn, maar ons door zo veel regelgeving niet konden helpen, dat werkt wel demotiverend.” Toen hij bij Energiefonds Overijssel terecht kwam veranderde dat gelukkig. “Daarom was het Energiefonds ook een verademing. De begeleiding met de aanvraag door jullie investmentmanager was fantastisch. Hij heeft ons echt stap voor stap meegenomen in het proces. Het ging allemaal heel constructief en positief. En dat terwijl het project voor jullie ook nieuw was”, aldus Kok. Een tip heeft hij ook voor het fonds, mede ingegeven door zijn zoektocht: “Het was fijn geweest als er meer afstemming zou zijn geweest tussen de verschillende financieringsmogelijkheden. Nu deden wij ontzettend veel eigen uitzoekwerk en dat kost veel tijd. Het had ons geholpen als we vanuit de provincie aangereikt hadden gekregen welke financiering geschikt was. De financiering van het Energiefonds staat nu los van bijvoorbeeld de ELENA-subsidies en los van het Startup in Residence programma voor energie innovaties. Dat kun je meer integreren, bijvoorbeeld door een loket waar je naast de tip om naar het Energiefonds te gaan meteen advies krijgt over andere mogelijkheden.” We nemen zijn woorden ter harte.
Een gids voor andere scholen met verduurzamingsplannen
Maar graag zou hij voor andere scholen en instellingen een gids willen zijn, zodat zij niet het wiel helemaal opnieuw moeten uitvinden. Kok zegt hierover: “We zouden graag een voorbeeld zijn voor anderen, ik wil daarvoor ook graag meehelpen qua PR, omdat ik denk dat het kan, wat dat betreft is onderwijs ook een redelijk veilige sector, je weet wat je budgetten zijn.” Andere scholen hebben zich nog niet gemeld bij hem, Kok vermoedt wat koudwatervrees. “Ik heb het idee dat er angst is bij schoolbesturen voor zoiets als externe financiering, terwijl het uiteindelijke resultaat naast kostenbesparing ook zoveel extra’s oplevert voor wat je je leerlingen kunt meegeven op gebied van milieu en klimaatverandering.” Maar kijkend naar de lange termijn wil hij de scholen wel alvast een tip meegeven. “Als je verduurzamingsmaatregelen treft, bijvoorbeeld de installatie van een warmtepomp om je schoolgebouw energieneutraal te kunnen maken, is dat kostentechnisch interessant op korte termijn, de energiekosten gaan omlaag. Wat wel belangrijk is om daarbij mee te nemen is dat je onderhoudskosten daarbij wel omhoog kunnen gaan. Vanwege de geavanceerde technische installaties die bij verduurzaming komen kijken is intensiever onderhoud nodig, en het is wel goed om dat in je berekeningen mee te nemen.“
Een duurzame mindset bij de leerlingen
Minstens zo belangrijk om te weten is wat het straks oplevert, aan het einde van het project. Kok stelt: “Het is goed om te verduurzamen, juist ook voor het wereldbeeld van leerlingen. Als we straks hiermee klaar zijn hebben we voor 85% mogelijk gemaakt wat er kan qua verduurzaming. Met onze duurzame scholen leveren we een maatschappelijk rendement van 2,7 TeraJoule per jaar. Nee, dat zijn geen megagrote getallen. Ik denk dat in wat we meegeven aan de leerlingen de eigenlijke maatschappelijk bijdrage zit en dat daarmee de uiteindelijke besparing ook vele malen groter kan zijn. Dat kunnen we nu niet meten, maar de bijdrage aan een duurzame mindset bij onze ruim 1000 leerlingen, de toekomstige volwassenen, is flink. Hun kijk op de maatschappij verandert hopelijk mede hierdoor, ze worden grootgebracht met andere ideeën over energie en duurzaamheid. Dat werkt denk ik straks door in de keuze voor een elektrische auto of een duurzaam huis. Daarom laten wij op school ook via de monitoren zien hoe het real-time gaat met het energieverbruik. Als een kind het licht uitdoet in de klas ziet hij meteen wat dat doet. En we hebben dit ook verankerd in ons wetenschaps- en techniekonderwijs.”
Al met al is het verhaal van Kok er eentje van hoe idealen groeikracht kregen zonder daarbij het rendement uit het oog te verliezen. Er staat straks een nieuwe generatie klaar in Hof van Twente voor wie nieuwe energie niet meer nieuw is, en dat is in onze ogen pure winst.